کود نیتروژن یکی از کودهای مورد علاقه کشاورزان است که نقش مهمی در بهبود رشد و عملکرد گیاهان ایفا می‌کند. نیتروژن (N)، یکی از سه عنصر اصلی کودها (NPK: نیتروژن، فسفر، پتاسیم)، حدود 78 درصد از جو زمین را تشکیل می‌دهد، اما گیاهان نمی‌توانند به‌طور مستقیم از نیتروژن موجود در هوا استفاده کنند و نیازمند جذب آن از خاک هستند. کودهای نیتروژنی به‌منظور تأمین این نیاز طراحی شده‌اند. در این متن، به‌صورت جامع به ویژگی‌ها، انواع، فواید، معایب و کاربردهای این کود برای گیاهان مختلف پرداخته می‌شود.
تعریف و اهمیت کود نیتروژن
کود نیتروژن، ماده‌ای حاوی نیتروژن است که به‌صورت جامد (گرانول یا پودر) یا مایع به خاک افزوده می‌شود. نیتروژن برای سنتز پروتئین‌ها، کلروفیل (عامل رنگ سبز برگ‌ها) و اسیدهای آمینه ضروری است و انرژی موردنیاز برای فرآیندهای متابولیکی گیاه را تأمین می‌کند. وظایف اصلی نیتروژن در گیاهان عبارت‌اند از:
تقویت رشد رویشی: افزایش رشد برگ‌ها، ساقه‌ها و ریشه‌ها.
بهبود فتوسنتز: افزایش تولید کلروفیل و کارایی تبدیل نور خورشید به انرژی.
افزایش بازده محصول: بهبود کمیت و کیفیت محصولات کشاورزی. کمبود نیتروژن منجر به زرد شدن برگ‌ها (کلروز)، کاهش رشد و افت عملکرد می‌شود.
۲. انواع کودهای نیتروژنی
کودهای نیتروژنی بر اساس فرم شیمیایی نیتروژن (آمونیوم، نیترات یا اوره) و کاربردهایشان دسته‌بندی می‌شوند. در جدول زیر، انواع رایج این کودها، ویژگی‌ها و کاربردهای آنها ارائه شده است:
نوع کود درصد نیتروژن مزایا معایب
اوره (Urea) 46% اقتصادی، جذب سریع، کاربرد گسترده تبخیر در دمای بالا، اسیدی‌سازی خاک غلات، سبزیجات
سولفات آمونیوم 21% حاوی گوگرد، مناسب برای خاک‌های اسیدی اسیدی‌سازی شدید خاک برنج، ذرت، چمن
نیترات آمونیوم 34-35% جذب سریع، مناسب برای خاک‌های قلیایی خطر انفجار، شستشو با آب باران محصولات زراعی بزرگ
نیترات کلسیم 15.5% تأمین کلسیم، کاهش پوسیدگی انتهایی میوه‌ها هزینه بالا گوجه‌فرنگی، فلفل، درختان میوه
آزوت مایع (Aqua Ammonia) متغیر مناسب برای مزارع بزرگ، هزینه پایین نیاز به تزریق زیر خاک ذرت، گندم
کودهای ارگانیک 1-5% پایداری خاک، بهبود ساختار خاک جذب کند، نیتروژن کم باغ‌های خانگی، کشاورزی ارگانیک
نکته: کودهای NPK (مانند 20-20-20) نیز حاوی نیتروژن هستند و برای مراحل اولیه رشد گیاهان مناسب‌اند.
مزایای استفاده از کود نیتروژن
افزایش بازده محصول: تحقیقات نشان می‌دهد که استفاده صحیح از کود نیتروژنی می‌تواند بازده محصولات زراعی (مانند گندم و ذرت) را تا 30 تا 50 درصد افزایش دهد.
بهبود کیفیت محصول: افزایش رنگ سبز برگ‌ها، اندازه میوه‌ها و کیفیت کلی محصول.
افزایش مقاومت گیاه: گیاهان با تأمین نیتروژن کافی، در برابر تنش‌های محیطی مانند خشکسالی و بیماری‌ها مقاوم‌تر می‌شوند.
بهره‌وری اقتصادی: کاهش هزینه‌های تولید در کشاورزی صنعتی.
حفظ چرخه نیتروژن: استفاده متعادل از کود نیتروژنی به حفظ پایداری خاک کمک می‌کند.
۴. چالش‌ها و معایب
آلودگی زیست‌محیطی: شستشوی نیترات‌ها به آب‌های زیرزمینی می‌تواند منجر به پدیده اوتریفیکاسیون (رشد بیش‌ازحد جلبک‌ها) شود.
انتشار گازهای گلخانه‌ای: تبدیل نیتروژن به اکسید نیتروژن (N₂O)، گازی با پتانسیل گرمایش جهانی 300 برابر دی‌اکسید کربن.
تغییر pH خاک: استفاده مداوم برخی کودها (مانند سولفات آمونیوم) باعث اسیدی شدن خاک و کاهش فعالیت میکروب‌های مفید می‌شود.
خطر سوختگی گیاه: مصرف بیش‌ازحد کود نیتروژنی می‌تواند به برگ‌ها و ریشه‌ها آسیب برساند.
وابستگی بلندمدت: استفاده مداوم از کودهای شیمیایی ممکن است خاک را به این مواد وابسته کند.
به گفته سایت خبری بیتوته در باره بهترین کود برای گندم که همان نیتروژن است :
کود ازت بالا یا همان کود نیتروژنه یا به عبارت دیگر کود نیتروژن، نوعی کود مایع گیاهی محسوب می‌شود و یکی از عناصر ضروری برای تغذیه و رشد گیاهان است. همچنین، این کود نقش بسیار مهمی در ساخت پروتئین، رشد خوشه گندم و افزایش بازدهی گندم ایفا می‌کند.
کاربرد کود نیتروژن برای گیاهان مختلف
کود نیتروژن برای گیاهانی که نیاز به رشد رویشی سریع دارند (heavy feeders) مناسب است، اما برای گیاهان تثبیت‌کننده نیتروژن (مانند حبوبات) کمتر موردنیاز است. در ادامه، گیاهان مناسب و راهنمایی‌های کاربردی ارائه می‌شود:
غلات و محصولات زراعی:
گندم، جو، ذرت: استفاده در بهار (مرحله رشد رویشی) با دوز 100 تا 200 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار. برای ذرت، 30 تا 50 کیلوگرم نیتروژن خالص توصیه می‌شود.
برنج: سولفات آمونیوم برای خاک‌های غرقابی مناسب است.
سبزیجات و صیفی‌جات:
کاهو، اسفناج، کلم: برای رشد برگ‌ها، هر 2 تا 3 هفته یک‌بار با کود رقیق‌شده (مانند محلول 1-2% اوره).
گوجه‌فرنگی، خیار، فلفل: در مرحله رویشی، نیترات کلسیم برای جلوگیری از پوسیدگی انتهایی میوه‌ها.
درختان میوه و باغی:
سیب، پرتقال، انگور: در بهار، برای رشد شاخه‌ها، 50 تا 100 گرم نیتروژن خالص به ازای هر درخت جوان.
توت‌فرنگی، زغال‌اخته: سولفات آمونیوم برای خاک‌های اسیدی.
گیاهان زینتی و چمن:
گل‌های یک‌ساله (رز، شمعدانی): در بهار برای رشد رویشی، با کود کم‌نیتروژن در مراحل بعدی.
چمن: در تابستان، پس از آبیاری، با کود گرانوله.
گیاهان نامناسب یا کم‌نیاز:
حبوبات (لوبیا، نخود، سویا): این گیاهان نیتروژن را از طریق باکتری‌های ریزوبیوم تثبیت می‌کنند و نیازی به کود اضافی ندارند.
کاکتوس‌ها و گیاهان غده‌ای تازه کاشته‌شده: نیتروژن زیاد باعث ترک‌خوردگی یا رشد غیرطبیعی می‌شود.
گیاهان در مرحله گلدهی یا میوه‌دهی: نیتروژن زیاد رشد گل و میوه را کاهش می‌دهد؛ در این مراحل، کودهای فسفر و پتاسیم مناسب‌ترند.
روش‌های استفاده از کود نیتروژن
برای استفاده بهینه از کود نیتروژن، رعایت اصول زیر ضروری است:
آزمایش خاک: پیش از استفاده، سطح نیتروژن و pH خاک (ایده‌آل: 6-7) بررسی شود.
زمان‌بندی مناسب:
بهار: 50-70 درصد مقدار کل کود در ابتدای رشد.
تابستان: مقادیر باقی‌مانده پس از آبیاری یا بارندگی.
اجتناب از مصرف در دمای بالای 30 درجه سانتی‌گراد یا خاک خیس.
روش‌های کاربرد:
پخش سطحی: توزیع گرانول‌ها روی خاک و مخلوط کردن با خاک.
محلول‌پاشی: استفاده از کود مایع رقیق‌شده (1-2%) در آبیاری.
کوددهی برگی: اسپری محلول رقیق (0.5-1%) برای رفع سریع کمبود.
تزریق زیر خاک: برای کودهای مایع در مزارع بزرگ.
مقدار پیشنهادی: برای مثال، در باغ‌های خانگی، 10-20 گرم اوره در 10 لیتر آب برای سبزیجات.
زمان مصرف کود روی در برنج | کلید افزایش عملکرد و کیفیت محصول 🌾